در كارنامه‌اين ديپلمات كار كشته دبيري ستاد همكاري اقتصادي ايران در عراق، دستياري ويژه وزير خارجه در امور اقتصادي و نيز سركنسولي ايران در هرات هم ديده مي‌شود. او در يك روز پاييزي در دفترش پاسخگوي سؤالات خبرنگار همشهري درباره آخرين تحولات اقليم كردستان عراق بود و ناگفته‌هايي هم از مذاكراتش با رايان كروكر، سفير آمريكا در عراق بيان كرد. در اين گفت‌و‌گو به تحولات اقليم كردستان هم پرداخته‌ايم. گفت و گوي ما با سفير پيشين ايران در عراق پيش از اعلام آتش بس در اقليم كردستان انجام شد.
- ايران تلاش زيادي كرد كه همه‌پرسي در اقليم انجام نشود ولي اين اتفاق رخ نداد. آيا مي‌توان گفت مسئولان اقليم در رابطه با حمايت‌هاي ايران، در قضيه همه‌پرسي ناسپاسي كردند؟
هيچ كشوري در دنيا مثل ايران در طول تاريخ، به كُردها خدمت نكرده است. كُردها هر زمان در هر شرايط سخت و بحراني‌اي كه بوده‌اند اين ايران بوده كه ياورشان شده است. ازجمله اين موارد، زمان صدام است كه ارتش بعث يورش‌هاي وحشيانه‌اي به مناطق كردنشين انجام مي‌داد و در آن شرايط هزاران نفر از كردها در داخل ايران پناهنده و حقوق‌بگير شدند و تشكل‌هاي سياسي خود را فعال كردند ازجمله سران اقليم كردستان هم عمدتا در ايران بودند و مجموعه آقاي بارزاني در كرج مستقر بود. به‌عبارت ديگر، ايران همواره و از گذشته تا‌كنون، فارغ از نگاه مذهبي و قومي به همه جريانات عراقي از جمله كردها و اهل سنت كمك كرده است.
درخصوص نقش ايران در دوران بعد از صدام نيز ذكر اين نكته اهميت دارد كه ايران در كمك به ثبات و امنيت عراق، ايجاد همبستگي و وحدت در عراق همواره نقش‌آفرين بوده و اين شامل كردستان عراق نيز مي‌شود و علاوه بر اين ايران در پيوند كرد و شيعه و تعامل كردها با دولت مركزي عراق هميشه نقش مؤثري داشته است.
- به نمونه‌هاي ديگري از اين كمك‌ها ، اشاره مي‌كنيد؟
در زمان حمله داعش به عراق اين ايران بود كه به كمك عراق رفت و هنگام حمله داعش به كردستان عراق، اين ايران بود كه به درخواست مسعود بارزاني به كمك اقليم شتافت. مسئولان اقليم مي‌دانند كه ايران به قضاياي عراق اصلا نگاه مذهبي ندارد و كاملا انساني مي‌نگرد ؛كما‌اينكه در دوران جنگ تحميلي، عراق وارد 5 استان ايران شد و موشك‌هاي صدام تا تهران رسيده بود و كشور هاي ديگر حتي از فروش سيم خاردار به ايران خودداري مي‌كردند،در حالي كه قيمت نفت ما به 7دلار رسيده بود ، كشورمان ميزبان 5ميليون مهاجر افغاني و عراقي بود؛ ميزباني نه در اردوگاه‌ها بلكه آنها مثل شهروندان ايراني زندگي مي‌كردند كه اين حضور تا الان هم ادامه دارد.
- ايران بعد از حمله داعش به كمك سوريه و عراق رفته و عده‌اي درباره علت‌هاي حضور ايران در اين دو كشور ابراز عقيده مي‌كنند؛ پاسخ شما به ابهامات چيست؟
شما وقتي مي‌بينيد ظالمي در حال ظلم در نزديكي شماست آيا اين احتمال را نمي‌دهيد وقتي از آن ظلم فارغ شود به سراغ شما بيايد؟
- با توجه به نفوذ ايران نزد طيف‌هاي مختلف كرد،آيا در دوران سفارت شما مراجعه‌اي از طرف كردها براي احقاق حقوق‌شان صورت گرفته بود؟
ما از كمك به هيچ يك از گروه‌ها و جريانات و قوميت‌ها كه درخواستي داشته‌اند دريغ نكرده‌ايم. ايران هميشه نقش سازنده در همه پرونده‌ها داشته است. با ورود داعش به محض اينكه دولت عراق درخواست كمك كرد، ايران با تمام توان وارد عمل شد.
- دوره تنظيم قانون اساسي عراق مقارن با زمان سفارت شما بود؛ در تنظيم اين قانون ايران چه كمك‌هايي داشت؟
در آن دوران كميته‌اي شكل گرفت كه همه طيف‌ها و جريانات در آن حضور داشتند. نبايد فراموش كرد كه آمريكايي‌ها قبل از اشغال عراق، يك قانون اساسي البته با كمك مستشاران حقوقي عراقي براي اين كشور نوشتند و قراردادي هم با 3هزارمستشار عراقي بستند.
- بعد كه مسئله قانون اساسي مطرح شد، آمريكايي‌ها مي‌خواستند آن قانون اساسي را رسميت ببخشند كه مخالفت شد و ايران هم خطرات آن قانون اساسي را گوشزد كرد.
در پاسخ بايد بگويم كه ايران تجربه قانون‌نويسي را داشت و طبيعي است كه حقوقدانان كشورهاي مختلف از تجربيات همديگر استفاده كنند و اين امر در مورد نگارش و تدوين قانون اساسي عراق هم صادق بود اما آنچه مهم بود اين بود كه سند قانون اساسي عراق را عراقي‌ها تهيه كردند و نگذاشتند نسخه آمريكايي بيايد. خيانتي كه آمريكايي‌ها در آن دوران كردند اين بود كه اجازه ندادند در عراق ارتش حرفه‌اي ايجاد شود درحالي‌كه بعد از ورود داعش به عراق شاهديم با كمك ايران، ارتش عراق در حال كسب تجربه است و حرفه‌اي شده و به‌عبارتي شرايط در حال عوض شدن است.
- آقاي قمي، اشاره كرديد ايران از سر خيرخواهي با استقلال كردستان مخالفت كرد اما موضوع همه‌پرسي و تجزيه عراق خطري براي امنيت ملي ايران هم بود. ايران هشدارهايي داد، اقليم اين هشدارها را چقدر جدي گرفت؟
اقليم متوجه شد ايران در مسئله منافع ملي تعارف ندارد. يكپارچگي عراق در چارچوب منافع ملي ايران است چون ما ديده‌ايم يك نظام ديكتاتور آمده و 8سال با ما جنگيده. عراق به محض اينكه يك مقدار استحكامش شل شد به مركز تروريسم تبديل شد. مگر منافقين در آنجا نبودند؟ مگر از عراق به ايران نيامدند و عمليات ترور انجام ندادند؟ اگر تجزيه در عراق صورت بگيرد و از فردا اسرائيل در آنجا مستقر شود مشخص است كه اين براي امنيت ملي ايران قابل‌قبول نيست؛ چون اسرائيل دشمن ملت‌هاي منطقه از جمله ايران است.
موضع ايران واحد بود و اين پيام را براي برگزار‌كنندگان همه‌پرسي داشت كه در ايران موضع واحد در اين رابطه وجود دارد. اينطور نيست كه وزارت خارجه، دبيرخانه شوراي‌عالي امنيت ملي، دولت يا سپاه قدس و... مواضع متنوعي داشته باشند. اقليم فهميد كه موضع مجموعه نظام در اين رابطه چيست و فهميد كه ايران اين قضيه را درچارچوب امنيت ملي خود مي‌داند.
- سيگنالي دريافت كرديد كه نشان دهد اقليم قصد عقب‌نشيني از نتايج همه‌پرسي را داشته باشد؟
ايران به مسئولان اقليم هشدارهاي لازم را داد و به دولت عراق هم خطرهاي اين اقدام را منتقل كرد اما كماكان طبيعي است كه مسير ديپلماسي باز است. مي‌توانيم كركوك را يك سيگنال مثبت بگيريم كه در كردستان گروه‌هاي سياسي و مردم مخالف همه‌پرسي بوده‌اند وگرنه بايد مقاومت مي‌كردند. اين مي‌تواند راه‌حل سياسي را مساعد كند.
- ايران در فشار به اقليم كردستان براي عقب‌نشيني از نتايج همه‌پرسي تا كجا پيش مي‌رود؟
به هر حال بارزاني شرايط سختي خواهد داشت. اجابت ايران به درخواست عراق بر اين مبناست كه اقدام خطرناك بارزاني رفع شود نه اينكه فشاري به مردم عراق وارد شود.دولت عراق هم اعلام كرد اقليم بايد گذرگاه‌ها را در اختيار ارتش عراق قرار دهد و در اين صورت مرزها بسته نمي‌شود چون به مفهوم اعمال حاكميت دولت عراق بر مرزها خواهد بود.
ايران مجموعه‌اي از تلاش‌ها را دنبال مي‌كند كه به مردم كرد فشار نيايد اما اگر تعدادي از رهبران اقليم بخواهند منافع مردم كرد را نبينند و مصالح خود را ببينند يا تصور كنند راهي كه انتخاب كرده‌اند بي‌بازگشت است و يك خودكشي سياسي بكنند و به هر قيمتي راهشان را ادامه بدهند طبيعتا دولت‌ها نمي‌توانند براساس لجاجت يك عده صبر كنند.
- و بستن مرزهاي هوايي از طرف ايران چه پيامي داشت؟
دولت عراق از كشورهاي همسايه خواست در رابطه با كردستان با آنها هماهنگ شوند و ايران هم اين خواسته را پذيرفت و مرزهاي هوايي را بست، چون رفراندوم يك عامل بي‌ثباتي در منطقه بود و تأثيرات سوء آن فقط متوجه عراق نيست، بلكه متوجه ژئوپليتيك منطقه است.
بايد اشاره كنم كه 3-2 سال قبل سازمان اطلاعات آمريكا نقشه‌هايي را منتشر كرد كه براساس آن 13كشور در منطقه براساس قوميت بايد تجزيه شوند.
- علاوه بر طرح خاورميانه بزرگ؟
بله خاورميانه بزرگ قرار بود براي امنيت اسرائيل اجرا شود كه گام اول آن عراق بود و ناكام ماند. امروز آمريكا در جايگزيني آن طرح به‌دنبال بي‌ثباتي و ناامني و تجزيه است. زماني از طريق مديريت ساختارهاي امنيتي وارد مي‌شد الان از طريق مديريت ناامني مي‌خواهد منافع خود را دنبال كند و بر اين اساس جنگ نيابتي جايگزين لشكركشي‌ها شده است.
- آزادي كركوك از نظر شما چه نتايجي در پي دارد؟
بعد از درخواست از كشورهاي همسايه، دولت عراق اعلام كرد مي‌خواهد به مناطقي كه قبل از اشغال داعش در اختيار داشته برگردد و اعلام كرد اين تصميم به مفهوم جنگ با مردم خودش نيست بلكه مي‌خواهد براي تثبيت حاكميت در چارچوب قانون اساسي عمل كند.
مسئله كركوك نكات قابل‌توجهي داشت. نكته اول اينكه مصمم بودن دولت عراق را نشان داد كه در ماموريت خود جدي است و همين امر باعث شد كه كشورهاي همسايه ترغيب شوند به او كمك كنند. نكته ديگر اين بود كه گفته شد در بين نيروهاي كرد، نيروهاي كرد خارجي هم هستند و اين به‌معناي اعلام جنگ به دولت عراق است چون وقتي پ.ك.ك در عراق مشاهده مي‌شود اين سؤال مطرح مي‌شود كه چه‌كسي اينها را آورده و اين خودش اهميت دارد.
از طرفي برخلاف اينكه بارزاني در كركوك گفته بود اين جنگ استقلال است يعني براي جدايي‌طلبي بايد بجنگيم جز چند مقاومت محدود، ارتش به‌راحتي وارد كركوك شد و نشان داد چيزي كه بارزاني گفته بود در عالم واقعيت وجود ندارد و خيلي از گروه‌هاي سياسي كرد و رهبران و نخبگان آنها از حركت دولت عراق به سمت كركوك استقبال كردند و آن را به‌معناي اجراي مفاد قانون‌اساسي عراق دانستند.
- ايران در قضيه كركوك همراهي داشت؟
ايران صراحتا به طرف‌هاي برگزار‌كننده رفراندوم گفت اقدام شما مغاير با قانون اساسي عراق و براي منطقه خطرناك است و ايران مخالف آن خواهد بود و هرچيزي كه بخواهد ثبات و امنيت منطقه را با خطر مواجه كند ايران در برابر آن ايستادگي مي‌كند. در بالاترين سطح كه رهبري هستند خطر رفراندوم گوشزد شد.
- بعد از كركوك برنامه دولت عراق چيست؟
پيش‌بيني مي‌شود اقدام دولت عراق محدود به كركوك نباشد و حتما به ساير مناطق متناظر كه بايد در حاكميت دولت عراق باشد ادامه خواهد يافت.
- رسانه‌هاي كردي مدعي شده بودند كه سردار سليماني در عمليات بازپس‌گيري كركوك مشاوره داده بود. نقش سردار سليماني در قضيه همه‌پرسي چه بود؟
ايران بارها اعلام كرده و الان هم تأكيد ايران اين است كه خواسته دولت عراق معقول است كه بايد مسئولان اقليم رسما نتيجه همه‌پرسي را تعليق كنند تا مشكلات برطرف شود و رفتن ايشان به كردستان عراق هم براي همين منظور بود . ايران در اين قضيه جدي است كه مسئله از طريق مسالمت‌آميز حل شود.
- آقاي ظريف سفري براي تشييع مام جلال به كردستان عراق داشتند اما مذاكره‌اي با مسئولان اقليم انجام نشد؛ علت خاصي داشت؟
وزير خارجه براي اداي احترام به رئيس‌جمهور فقيد عراق به كردستان رفت و البته با رئيس‌جمهور عراق هم صحبت كرد.
- منظور بنده مذاكره با آقاي بارزاني بود.
ضرورتي نداشت، چون پيام ايران از قبل داده شده بود. اگر طرف مقابل طرح جديد و پيشنهاد تازه‌اي دارد موضوع ديگري است و بايد بگويد من حرف جديدي دارم كه طبيعتا اين حرف جديد را بايد به دولت عراق بزند اما يك وقتي اين امكان برايش نيست و از ديگران كمك مي‌خواهد كه در اين صورت مي‌توان ورود كرد.
الان اعتراضات مردمي در كردستان عراق در حال شكل‌گيري است و مي‌تواند فضايي را ايجاد كند كه طرفين به سمت مصالحه بروند اما اگر خارج از اين بخواهد دنبال شود من فكر مي‌كنم دولت عراق مصمم است به وظايف قانوني خود عمل كند.
- در زمان پيشروي داعش به سمت اقليم، خود بارزاني اعلام كرد ما از همه كمك خواستيم اما فقط ايران بود كه كمك كرد و حتي از سردار سليماني نام برد. با توجه به حضور شما در عراق، نقش ايشان در كردستان عراق چه اهميتي دارد و رايزني‌هاي ايشان چه تأثيري دارد؟
حاج قاسم، نماينده نظام و متولي اين پرونده است و نقش ايشان بي‌بديل است . آنچه ايشان انجام مي‌دهد از طرف نظام است و نه فقط در اين مورد يا حمله داعش بلكه در همه پرونده‌هاي عراق نقش ايران حائز اهميت است.
يكي از موضوعات اين بود كه وقتي داعش در حال حركت به اربيل بود از ايران درخواست كمك شد و ايران همانند موارد قبل به كمك كردها شتافت. داعش هنوز به منطقه مخمور نرسيده بود كه اربيل تخليه شد. واقعا تخليه شد. ايران كمك كرد اين بحران حل شود و آقاي بارزاني اول از ايران و بعد از آمريكا تشكر كرد اما نكته اين است كه چه كساني براي آمدن داعش به موصل فضا دادند؟! درحالي‌كه اين خطر را به اين دوستان كرد تذكر داديم كه داعش خطري براي همه عراق حتي براي كردهاست، باور نمي‌كردند، گفتند صبح از خواب بيدار شديم و ديديم بغل گوشمان دولت جديدي شكل گرفت و ديري نپاييد كه ديدند فلش عمليات به سمت اربيل چرخيد.
- مسئولان ايران و عراق مي‌گويند داعش تا چند‌ماه آينده نابود مي‌شود؛ ارزيابي شما چيست؟
پرونده داعش در حال جمع شدن است اما داعش كه برود يك پرونده جديد باز خواهد شد چون آمريكايي‌ها از الان در حال آماده كردن پرونده‌هاي تازه براي بي‌ثبات‌سازي هستند.
- اين به‌عنوان خبر است؟ فكت‌هايي داريد؟
ادله اين پيش‌بيني وجود دارد. وقتي داعش در عراق تضعيف مي‌شود سر و كله‌اش در افغانستان پيدا مي‌شود، در يمن ، سينا و ليبي به‌وجود مي‌آيد يا در فيليپين. ديديد به محض اينكه سياست دولت اين كشور با آمريكا زاويه گرفت داعش در آنجا سر بر آورد. اينها مشخص است. ترامپ قبلا صراحتا گفته بود كه دولت آمريكا، داعش را به‌وجود آورده است. ما مي‌دانيم همين الان در سوريه برخي مسئولان و فرماندهان داعش را با بالگرد جا‌به‌جا مي‌كنند. در عراق هم همين كار را مي‌كردند.
در عراق مسئله داعش در حال كمرنگ‌شدن است اما آمريكايي‌ها در حال سرمايه‌گذاري روي كردها هستند و يكي از ناخرسندي‌هاي تركيه از آمريكا اين است كه چرا روي كردها سرمايه‌گذاري مي‌كنيد و به آنها سلاح مي‌دهيد!
نشانه ديگر اين است كه چرا آمريكايي‌ها عشاير منطقه را بدون هماهنگي با دولت عراق تسليح مي‌كنند! در عراق چندي پيش تشكلي تحت عنوان مجالس‌الصحواه شكل گرفت. آمريكايي‌ها 100هزار نفر از نيروهاي اين تشكل را آموزش داده‌اند اما اينها خارج از حاكميت عراق هستند . حالا آمريكايي ها به دولت فشار مي‌آورند كه اينها را وارد ارتش كنيد! يا فشار آوردند كه كريدوري زميني از استان حسكه در شمال سوريه تا الانبار عراق را در اختيار كردها و اين عشاير قرار دهند.خود آمريكا هم در حال مستقر كردن پايگاه‌هاي نظامي در اين مناطق است. اينها نشان مي‌دهد كه آمريكا به اين نتيجه رسيده كه داعش را نمي‌تواند حفظ كند و به سراغ سناريوهاي جديد رفته است. نكته‌اي كه بيان شد ازجمله اين سناريو‌هاست.
- اما آمريكا كه موضع‌گيري كرده و با همه‌پرسي مخالفت كرده است!
بله در ظاهر اين موضع را گرفته چون نتوانسته حمايت علني بكند؛ همانطور كه وقتي ديد داعش نمي‌تواند بغداد را بگيرد بعد از 3ماه جنايات داعش تازه آمد و گفت يك ائتلاف براي مقابله ايجاد مي‌كنيم.
- اگر اجازه دهيد قدري به عقب برويم. شما نخستين مذاكره‌كننده ايران با آمريكا بوده‌ايد. از ملاقات با آمريكايي‌ها در بغداد برايمان بگوييد.
شايد بتوان گفت نخستين مذاكره رسمي ايران و آمريكا بعد از پيروزي انقلاب كه به‌صورت رسانه‌اي و علني صورت گرفت در بغداد انجام شد و موضوع آن هم امنيت عراق بود. اين مذاكره از جهات مختلف اهميت داشت؛ اولا نفس اين درخواست اهميت داشت چون آمريكا و امنيت عراق هر دو در وضعيت بحراني قرار گرفته بودند و اين يك شكست براي آمريكا بود كه براي امنيت آمده بود اما نه عراق امنيت داشت نه سربازانش!
- پيشنهاد مذاكره را دولت عراق داد؟
خواست آمريكا بود و عراقي‌ها آن را با ما مطرح كردند.
- چرا ايران پذيرفت؟
طبيعي بود كه دولت عراق چنين موضوعي را مطرح كند و اگر ايران سر باز مي‌زد روند ناامني مي‌توانست اين بهانه را به عراقي‌ها بدهد كه اگر شما با آمريكا مذاكره مي‌كرديد مشكلات حل مي‌شد. نكته دوم اين بود كه ايران اصول خود را به آمريكا بگويد. به‌نظر من در مذاكره موفق شديم به آمريكا تفهيم كنيم كه آنها مسئول امنيت عراق نيستند و متولي امنيت، دولت عراق است و امروز مي‌بينيد كه سخت‌ترين بحران امنيتي عراق توسط ارتش و حشدالشعبي خنثي شده است.
البته آمريكايي‌ها به‌دنبال فرافكني بحران هم بودند كه مشكلات را به دخالت‌هاي خارجي ربط بدهند درحالي‌كه عراق توسط 160هزار نظامي آمريكا اشغال شده بود.يادتان باشد كه آمريكايي‌ها قبل از مذاكرات شروع به ربودن ديپلمات‌هاي ما كردند. در اربيل، سليمانيه و بغداد ديپلمات‌هاي ما را ربودند و اين را به‌عنوان اهرم فشار قرار دادند. سفارت ما هر روز تهديد مي‌شد اما كسي اطلاع پيدا نمي‌كرد.
- در آن زمان كدام مرجع عراقي از ايران درخواست مذاكره كرد و اين موضوع با كدام مرجع هماهنگ شد؟
در سطح نخست‌وزير عراق مطرح شد و در ايران هم شوراي‌عالي امنيت ملي موضوع را بررسي كرد و نظام تصميم گرفت به خواسته عراق پاسخ مثبت بدهد.
- بعد از اين مدت چه نكته‌اي درباره مذاكره با آمريكايي‌ها گفتني است؟
آمريكايي‌ها دنبال مذاكرات برد-برد نيستند؛ دنبال تحميل خواسته‌هاي خود هستند. آمريكايي‌ها با تهديد و تحريم و... برخي خواسته‌هاي خود را دنبال مي‌كنند؛ اگر شرايط براي جنگ و تحريم فراهم نباشد به سراغ مذاكره مي‌روند تا در آنجا امتياز بگيرند.البته در بغداد اين اتفاق نيفتاد و ايران به‌دليل حساسيت عراق روي اين پروژه خوب كار كرد و نمايندگان عراق هم حضور داشتند و ديدند ايران از منافع ملت عراق و امنيت منطقه دفاع كرد.
- جز جلسات رسمي ملاقات ديگري هم با كروكر داشتيد؟
يك جلسه دونفره در دفتر دبير شوراي امنيت عراق داشتيم كه در همان راستا بود.
- و برداشت‌تان از مذاكره با آمريكايي‌ها؟
در بغداد ما خصلت فريبكاري آمريكا را ديديم. مي‌گفتند اگر در موضوع امنيت عراق با هم همكاري كنيم، دريچه‌هايي در روابط دو كشور باز مي‌شود، يعني وعده‌هاي نسيه‌اي مطرح كردند اما من گفتم خارج از موضوع عراق مذاكره نمي‌كنم.
- مشكل آمريكا با نيروهاي مبارز مردمي
يكي از موضوعاتي كه براي نخستين بار است درباره مذاكرات ايران و آمريكا در عراق كه سال‌ها پيش برگزار شد، مطرح مي‌كنم اين است ازجمله خواسته‌هاي آمريكا در آن مذاكرات مسئله ميليشا بود. از نگاه آمريكا، ميليشا يعني تروريست‌ها؛ درحالي‌كه ميليشا همين نيروهاي مردمي بودند كه براي حفظ جان مردم و امنيت عراق در چارچوب قانون سلاح داشتند و آمريكا دنبال خلع‌سلاح آنها بود. همين حشدالشعبي كه امروز در مقابل داعش ايستاده است نوعي از ميليشايي بود كه آمريكا خواستار جمع شدن آن بود. درحالي‌كه در آن وضعيت عراق از تروريسم رنج مي‌برد و همه دنبال دفاع بودند اما آمريكا دنبال خلع‌سلاح اين نيروها بود و اجازه هم نمي‌داد يك ارتش حرفه‌اي شكل بگيرد ما در اين مذاكره بر قانوني بودن نيروهاي مسلح محلي تأكيد و قرار گرفتن آن در ساختار امنيتي عراق تأكيد كرديم.
نظر شما